Μικρά Μαθήματα Κινηματογράφου

Εκπαιδευτικό υλικό προγράμματος "Εξ Αποστάσεως Κινηματογραφικά Εργαστήρια" υπό την αιγίδα και με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού

Σκηνοθεσία 2: Διαδικασία Γυρίσματος

6.1. Προπαραγωγή

  • Η παραγωγή μιας ταινίας χωρίζεται σε τρία στάδια: προπαραγωγή, γύρισμα και αποπεράτωση. Δηλαδή το μοντάζ, το μιξάζ, η χρωματική διόρθωση, τα εφέ και οι τίτλοι.
  • Η προπαραγωγή αφορά την προετοιμασία του γυρίσματος, δηλαδή το κλείσιμο συμφωνιών με τους συντελεστές, την ενοικίαση εξοπλισμού, την κατασκευή σκηνικών και κοστουμιών, το casting και την ανεύρεση χώρων, που ονομάζουμε ρεπεράζ.
  • Η διαδικασία σχεδιασμού των πλάνων που θα γυριστούν λέγεται ντεκουπάζ, και συχνά συνοδεύεται από ένα storyboard, που αποτυπώνει σε σκίτσα κάθε πλάνο ξεχωριστά – όπως ακριβώς στα κόμικς.
  • Είναι σημαντικό το γκρουπάρισμα του πότε θα γυρίσουμε τι, καθώς δεν είναι απαραίτητο να συμπίπτει με τη σειρά που θα εμφανιστούν οι σκηνές και τα πλάνα μας στην ταινία.
  • Καλό είναι να έχουν γίνει πρόβες με τους ηθοποιούς πριν το γύρισμα, ιδίως όταν υπάρχουν σκηνές με πολύ διάλογο ή απαιτητική χορογραφία.

6.2. Διαδικασία γυρίσματος

  • Πρώτα στήνεται το πλάνο, ο διευθυντής φωτογραφίας το φωτίζει με τη βοήθεια των ηλεκτρολόγων, και ο σκηνογράφος με τον φροντιστή προσθέτουν τις τελευταίες πινελιές στο ντεκόρ που έχουν ήδη στήσει. 
  • Μόλις μακιγιαριστούν και ντυθούν οι ηθοποιοί παίρνουν τις θέσεις τους και ο ηχολήπτης πλασάρει το μπουμ για να ακούγεται καθαρά τι λένε – χωρίς να μπαίνει στο κάδρο το μικρόφωνο και να μας αποσπά την προσοχή.
  • Ο σκηνοθέτης δίνει εντολή να ξεκινήσει να γράφει η κάμερα και ο ήχος – εφόσον γράφεται χωριστά και πρέπει να συγχρονιστεί μετά στο μοντάζ. 
  • Η κλακέτα τοποθετείται μπροστά στον φακό για να μαρκάρει το πλάνο και τον αριθμό της λήψης, ώστε να διευκολύνει μετά τον μοντέρ να εντοπίσει και να συγχρονίσει το υλικό. 
  • «Cut» είναι η εντολή για να σταματήσει να γράφει η κάμερα και ο ήχος. Κάθε φορά που επαναλαμβάνεται η διαδικασία χωρίς να αλλάξουμε πλάνο έχουμε μια καινούργια λήψη.
  • Συνήθως ξεκινάμε από το πιο γενικό πλάνο μιας σκηνής (master shot), και μετά τραβάμε τα μεσαία και τα κοντινά, ομαδοποιημένα ανάλογα με τη γωνία λήψης και τον φωτισμό, και φροντίζοντας πάντα να διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους ώστε να δένουν στο μοντάζ. 
  • Υπάρχει πάντα βέβαια η επιλογή του μονοπλάνου, δηλαδή μιας ολόκληρης σκηνής που εκτυλίσσεται σε ένα και μόνο πλάνο, χωρίς ενδιάμεσα cut.

6.3. Ρακόρ και άξονας

  • Είναι εξαιρετικά σημαντικές οι σημειώσεις του σκριπτ για το ρακόρ (continuity), δηλαδή τη διατήρηση της συνοχής στις λεπτομέρειες από πλάνο σε πλάνο. Ακόμα και ένα μικρό λάθος στο ρακόρ θα αποσπάσει την προσοχή του θεατή.
  • Ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους χαρακτήρες περνάει μια αόρατη ευθεία γραμμή που τους συνδέει. Αυτή η γραμμή λέγεται άξονας, κι αν τη δει κανείς από ψηλά θα διαπιστώσει ότι σχηματίζει δύο ημικύκλια, μέσα στα οποία μπορεί να κινηθεί η κάμερα.
  • Όσο η κάμερα παραμένει στο ίδιο ημικύκλιο, το ένα πρόσωπο θα κοιτάζει πάντα από αριστερά προς τα δεξιά, ενώ το άλλο από δεξιά προς τα αριστερά. Αν τοποθετηθεί η κάμερα στο άλλο ημικύκλιο αυτομάτως αυτή η σχέση αλλάζει. 
  • Έτσι, εκτός κι αν διασχίσουμε τον άξονα την ώρα του πλάνου, ο θεατής θα μπερδευτεί βλέποντας μια σκηνή διαλόγου όπου και οι δύο συνομιλητές φαίνεται να κοιτάζουν κάπου αλλού και όχι ο ένας τον άλλον.

6.4. Υποκριτική

  • Πέρα από ταλέντο, η τέχνη της υποκριτικής απαιτεί σκληρή δουλειά, επιμονή και υπομονή. 
  • Σε αντίθεση με το θέατρο, που οι ηθοποιοί παίζουν τους ρόλους τους με τέτοιο τρόπο ώστε να φανούν και να ακουστούν οι ερμηνείες τους ακόμα κι από τους θεατές που κάθονται στο βάθος της αίθουσας, στον κινηματογράφο δεν παίζουν για την κάμερα, αλλά απλά την αφήνουν να καταγράψει την αλήθεια των συναισθημάτων τους.
  • Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποφεύγει ένας ηθοποιός να εκφραστεί, αλλά ότι πρέπει οι εκφράσεις του και η γλώσσα του σώματος που χρησιμοποιεί να πηγάζουν από τα συναισθήματα του χαρακτήρα που υποδύεται, και τον οποίο πρέπει να έχει φανταστεί με κάθε λεπτομέρεια.

6.5. Συμπληρωματικές συμβουλές (tips)

Ένα βασικό κινηματογραφικό συνεργείο αποτελείται από:

  1. τον σκηνοθέτη, που έχει τη συνολική επίβλεψη για το πώς θα είναι η ταινία
  2. τον βοηθό του, που συντονίζει το γύρισμα
  3. το σκριπτ, που κρατάει σημειώσεις για τα πάντα και επισημαίνει τυχόν λάθη
  4. τον διευθυντή παραγωγής, που διαχειρίζεται τις οικονομικές και πρακτικές ανάγκες του γυρίσματος
  5. τον διευθυντή φωτογραφίας, που συνήθως είναι και οπερατέρ
  6. τον βοηθό οπερατέρ, που χειρίζεται τους φακούς και αποθηκεύει το υλικό
  7. τον μακινίστα, που αναλαμβάνει τη στήριξη και την κίνηση της κάμερας
  8. τους ηλεκτρολόγους, που τοποθετούν τα φώτα, τις ζελατίνες και ό,τι άλλο τους ζητήσει ο διευθυντής φωτογραφίας
  9. τον ηχολήπτη, που μπορεί να δουλεύει μόνος του ή μαζί με μπούμαν
  10. τον σκηνογράφο, που έχει επιμεληθεί φυσικούς χώρους ή έχει στήσει ντεκόρ με τη βοήθεια των κατασκευαστών σκηνικών
  11. τον φροντιστή, που συνεργάζεται με τον σκηνογράφο όσον αφορά τα κινητά αντικείμενα στο σετ
  12. τον ενδυματολόγο, που ντύνει τους χαρακτήρες και ενίοτε σχεδιάζει τα κοστούμια που θα φορέσουν
  13. τον μακιγιέρ, που θα πουδράρει και θα βάψει τα πρόσωπα για να γράφουν καλά στον φακό και να μη γυαλίζουν
  14. τους βοηθούς παραγωγής, που φροντίζουν να είναι όλα στη θέση τους και να υπάρχουν νερά, αναψυκτικά και σνακ για το συνεργείο
  • Πρέπει να επικρατεί απόλυτη ησυχία στο χώρο του γυρίσματος την ώρα της λήψης, ιδίως όταν υπάρχει διάλογος. Προσοχή σε πηγές θορύβου, όπως τον βόμβο ψυγείων και κλιματιστικών.
  • Πέρα από το ντεκουπάζ και το storyboard, βοηθάει να έχει σχεδιαστεί μια κάτοψη του χώρου που θα γίνει το γύρισμα, έτσι ώστε να αποφευχθεί πιο εύκολα κάποιο λάθος στους άξονες και να γίνει κατανοητό σε όλους τους συντελεστές τι κίνηση θα κάνει η κάμερα.

6.6. Ασκήσεις

  1. Μετατρέψτε το σενάριο σας σε λίστα πλάνων (ντεκουπάζ) και ομαδοποιήστε τα ανάλογα με τον χώρο γυρίσματος, το αν θα είναι ημερήσιο ή νυχτερινό και τις ανάγκες παραγωγής (ποιοι παίζουν, τι εξοπλισμός απαιτείται, κλπ).
  2. Κατασκευάστε μια αυτοσχέδια κλακέτα και βρείτε τρόπο να γράφετε πάνω της τον αριθμό σκηνής, αριθμό πλάνου και αριθμό λήψης, έτσι ώστε να μπορείτε να αλλάζετε εύκολα κάθε φορά τις πληροφορίες αυτές.
  3. Αναθέστε ρόλους συνεργείου στα μέλη της ομάδας σας και ακολουθήστε τη διαδικασία γυρίσματος για να τραβήξετε μία απλή σκηνή με διαφορετικά πλάνα. Ελέγξτε το υλικό σας και εντοπίστε τυχόν λάθη στο καδράρισμα, την κίνηση της κάμερας, τον φωτισμό, τον ήχο ή τις ερμηνείες των ηθοποιών. 
  4. Δοκιμάστε να στήσετε μια σκηνή με τρεις συνομιλητές γύρω από ένα τραπέζι, σχεδιάζοντας το ντεκουπάζ σας με τέτοιο τρόπο που κάθε φορά η κάμερα θα βρίσκεται στο σωστό ημικύκλιο που καθορίζει ο άξονας.